UPRAWNIENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH
Zakres i formy realizacji uprawnień związkowych określa ustawa o związkach zawodowych, Kodeks pracy i inne przepisy prawa – tworząc warunki zapewniające związkom zawodowym wypełnianie ich podstawowych funkcji, zadań związanych z reprezentowaniem i obroną praw oraz interesów pracowników wobec kierowników zakładów pracy, organów administracji państwowej, samorządu terytorialnego a także innych podmiotów.
Uprawnienia przysługujące związkom zawodowym wyrażają się różnymi, co do treści prawnej – formami ich wpływu na decyzje i rozstrzygnięcia podejmowane przez właściwe organy w indywidualnych sprawach związanych ze stosunkiem pracy, jak i w sprawach dotyczących całych załóg, czy też większych zbiorowości pracowniczych lub ogółu zatrudnionych.
SPRAWY WYMAGAJĄCE UZGODNIENIA ZE ZWIĄZKAMI ZAWODOWYMI
A. Do spraw wymagających uzgodnienia z zakładową organizacją związkową należy:
1. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 Kodeksu pracy);
2. Określenie terminu rozwiązania z pracownicą umowy za wypowiedzeniem w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego w razie likwidacji zakładu pracy (art. 177 § 4 Kodeksu pracy);
3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy – w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 24.06.1983 r. o społecznej inspekcji pracy – Dz. U. Nr 35, poz. 163; zm. Dz. U. Nr 35 z 1985 r. poz. 162);
4. Rozpatrzenie sprzeciwu pracownika od wymierzonej mu kary porządkowej (art. 112 Kodeksu pracy);
5. Ustalenie stanowisk pracy lub rodzajów prac, przy których jest dopuszczalne używanie przez pracowników za ich zgodą odzieży i obuwia własnego zamiast obuwia i odzieży przewidzianych tabelami norm odzieży roboczej (art. 237 § 27 Kodeksu pracy);
6. Ustalenie zakładowej tabeli norm przydziału ochron osobistych, odzieży i obuwia roboczego (art. 237 § 18 Kodeksu pracy);
7. Ustalenie regulaminu pracy w zakładzie (podstawa prawna: art. 1042 Kp);
8. Ustalenie planów urlopów w zakładzie pracy (art. 163 § 1 Kodeksu pracy w związku z art. 27 ust. 4 ustawy o związkach zawodowych);
9. Ustalenie i zmiana zakładowego systemu wynagradzania i związanego z nim regulaminu nagród i premiowania (art. 27 ust. 3 ustawy o związkach zawodowych w zw. z art. 772 § 4 Kp);
10. Ustalanie regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz przyznawanie pracownikom świadczeń z funduszu (art. 27 ust. 1 i 2 ustawy wymienionej w pt. 9);
11. Zawarcie oraz zmiana zakładowego układu zbiorowego pracy (art. 24123 Kp i 241 9 Kp); 12. Wypowiedzenie, rozwiązanie stosunku pracy, dokonanie wypowiedzenia zmieniającego na niekorzyść pracownika będącego członkiem zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związkowej w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy wym. w pt. 9);
13. Wypowiedzenie, rozwiązanie stosunku pracy, dokonanie wypowiedzenia zmieniającego na niekorzyść pracownika będącego członkiem komitetu założycielskiego związków zawodowych przez okres 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu założycielskiego (art. 32 ust. 3 ustawy wymienionej w pt. 9).
B. Do spraw wymagających uzgodnienia z ogólnokrajową organizacją związkową należy:
Wypowiedzenie, rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy, dokonanie wypowiedzenia zmieniającego na niekorzyść pracownika, przez zakład pracy pracownikowi, który pełni lub pełnił funkcję z wyboru w organach organizacji związkowych działających poza zakładem pracy – w czasie trwania mandatu oraz rok po jego wygaśnięciu (art. 32 ust. 4 z dnia 23.05.1991 r. o związkach zawodowych Dz. U. Nr 55, poz. 234);
SPRAWY WYMAGAJĄCE KONSULTACJI Z ZAKŁADOWĄ ORGANIZACJĄ ZWIĄZKOWĄ
1. Wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony (art. 38 § 1 i art. 194 Kodeksu pracy);
2. Wypowiedzenie pracownikowi warunków pracy lub płacy (art. 42 § 1i art. 43 w związku z art. 38 § 1 Kodeksu pracy);
3. Rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem bez wypowiedzenia (art. 52 § 3 i art. 53 § 4 Kodeksu pracy);
4. Zajmowanie stanowiska, co do zamierzonych uchwał organów samorządowych lub decyzji dyrektora przedsiębiorstwa dot. spraw wchodzących w zakres działania związków zawodowych (art. 36 ustawy z dn. 25.09.1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego – Dz. U.
Nr 24, poz. 123 z późniejszymi zmianami).
5. Zawieranie porozumienia w sprawie rozwiązania stosunków pracy z grupą pracowników obejmującą, co najmniej 10% załogi w zakładach pracy zatrudniających do 1000 pracowników lub, co najmniej 100 pracowników w zakładach pracy zatrudniających powyżej 1000 pracowników (art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 28.12.1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz
o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Z 1990 r. nr 4, poz. 19 z późniejszymi zmianami).
UPRAWNIENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH REALIZOWANE SAMODZIELNIE W FORMIE WŁASNYCH DZIAŁAŃ LUB INICJATYW
1. Wystąpienie z wnioskiem o zatarcie kary porządkowej przed upływem roku od jej udzielenia (art. 113 Kodeksu pracy);
2. Organizowanie wyborów społecznych inspektorów pracy i uchwalenie regulaminu tych wyborów (art. 6 ust. 6 ustawy z dn. 24.06.1983 r. o społecznej inspekcji pracy z późniejszymi zmianami);
3. Wystąpienie z wnioskiem do kierownika zakładu pracy w sprawie zwolnienia od pracy zakładowego inspektora pracy na czas pełnienia funkcji;
4. Odwołanie pracownika z pełnienia funkcji społecznego inspektora pracy w razie nie wywiązywania się przez niego z obowiązków;
5. Organizowanie strajku i innych form protestu (art. 20 ust. 1, art. 12 i art. 25 ustawy wym. w pt. 5);
POZOSTAŁE UPRAWNIENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH na szczeblu ogólnokrajowej organizacji międzyzwiązkowej i ogólnokrajowego związku zawodowego
1. Prawo opiniowania założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do tych ustaw w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych (art. 19 ust. 1 ustawy z dn. 23.05.91 r. o związkach zawodowych – Dz. U. nr 55, poz. 234);
2. Prawo wyrażania publicznie opinii na temat założeń lub projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do tych ustaw (art. 19 ust. 4 ustawy wym. w pt. 1);
3. Prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie objętych zadaniami związku zawodowego (art. 20 ust. 1 ustawy wym. w pt. 1);
4. Prawo prowadzenia rokowań zbiorowych oraz zawierania układów zbiorowych pracy a także innych porozumień przewidzianych przepisami prawa pracy (art. 21 ust. 1 ustawy wym. w pt. 1);
5. Prawo występowania do Sądu Najwyższego z wnioskami o wyjaśnienie przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych budzących wątpliwości lub, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie (art. 22 ust. 2 ustawy wym. w pt. 1).
6. Prawo występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawach:
a) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
b) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażanej w ustawie,
c) zgodności przepisów prawa, wydanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
d) zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
e) skargi konstytucyjnej, – jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania związku zawodowego (art. 191 Konstytucji RP).
POZOSTAŁE UPRAWNIENIA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH
Do pozostałych uprawnień należą:
1. Reprezentowanie pracowników i innych osób, a także obrona ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych, jak i indywidualnych (art. 4 ustawy z dn. 23.05.1991 r. o związkach zawodowych – Dz. U. nr 55 poz. 234);
2. Reprezentowanie interesów pracowniczych na forum międzynarodowym
(art. 5 ustawy wym. w pt. 1);
3. Współuczestniczenie w tworzeniu korzystnych warunków pracy, bytu i wypoczynku (art. 6 ustawy wym. w pt. 1);
4. Kontrolowanie przestrzegania przepisów dotyczących interesów pracowników, emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin (art. 8 ustawy wym. w pt. 1);
5. Prawo tworzenia i wstępowania do międzynarodowych organizacji pracowników (art. 11 ust. 3 ustawy wym. w pt. 1);
6. Sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczenie w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 23 ust. 1 ustawy wym. w pt. 1);
7. Prawo występowania do właściwego organu z żądaniem spowodowania usunięcia we właściwym trybie stwierdzonej nieprawidłowości, jeżeli zdaniem związku postępowanie organu administracji państwowej i samorządu terytorialnego lub pracodawcy jest niezgodne z prawem lub narusza zasady sprawiedliwości (art. 23 ust. 2 ustawy wym. w pt. 1);
8. Prowadzenie działalności gospodarczej (art. 24 ust. 1 ustawy wym. w pt. 1);
9. Prawo ustanawiania Fundacji (art. 2 ustawy z dn. 6.04.1984 r. o fundacjach – jedn. tekst w Dz. U. nr 46 z 1991 r. poz. 203);
10. Prawo wytaczania powództw w sprawach o roszczenia pracowników ze stosunku pracy, o roszczenia członków spółdzielni ze spółdzielczej umowy o pracę oraz o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego (art. 462 Kodeksu postępowania cywilnego oraz § 6 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 1.07.1991 r. w sprawie ustalenia wykazu organizacji społecznych uprawnionych do działania przed sądami w imieniu lub na rzecz obywateli – Monitor Polski nr 22 poz. 155);
11. Reprezentowanie pracowników lub osób ubezpieczonych na podstawie udzielonego pełnomocnictwa – przed sądami z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 465 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego);
12. Reprezentowanie pracowników lub innych uprawnionych osób – za ich zgodą – w postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe (§ 5 ust. 2 rozp. RM z dn. 7.02.1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. nr 10, poz. 49);
13. Prawo wytaczania powództw oraz wstępowania do postępowania w każdym jego stadium w sprawach o roszczenia alimentacyjne (art. 61 § 1 i 2 Kodeksu postępowania cywilnego oraz § 1 zarządzenia Min. Sprawiedliwości wym. w pt. 10);
14. Prawo występowania przed sądami – na podstawie udzielonego pełnomocnictwa; w sprawach o roszczenia alimentacyjne o ustalenie ojcostwa oraz o przysposobienie (§ 1 i 2 zarządzenia Min.
Sprawiedliwości wym. w pt. 10);
15. Prawo przedstawienia sądowi poglądu istotnego dla sprawy toczącej się przed sądem (art. 63 Kodeksu postępowania cywilnego);
16. Prawo zgłaszania udziału w postępowaniu karnym (sądowym), jeżeli zachodzi potrzeba obrony interesu społecznego, objętego zadaniami statutowymi związku zawodowego (art. 90 § 1 Kodeksu postępowania karnego w związku z § 1 – 3 rozporządzenia Min. Sprawiedliwości i Obrony Narodowej z dn. 10.12.1969 r. w sprawie ustalenia wykazu organizacji społecznych, które mogą zgłosić swego przedstawiciela w postępowaniu karnym – Dz. U. nr 37, poz. 323);
17. Prawo wstąpienia z żądaniem wszczęcia postępowania administracyjnego lub dopuszczenia do udziału w toczącym się postępowaniu administracyjnym, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi organizacji związkowej i gdy przemawia za tym interes społeczny (art. 31§ 1 Kodeksu postępowania administracyjnego);
18. Prawo przedstawienia – za zgodą organu administracji państwowej – poglądu w sprawie objętej postępowaniem administracyjnym, jeżeli organizacja związkowa nie uczestniczy w tym postępowaniu (art. 31 § 5 Kodeksu postępowania administracyjnego);
19. Prawo wnioskowania o podjęcie czynności przez Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 9 ustawy z dn. 7.07.1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich – jedn. tekst Dz. U. nr 109 z 1991 r. poz. 471).
